Amelia Domínguez Alcántara:  Axka:n tiknekiskia xite:chtapowi, tikihtowa ke teh, tehwa:tsi:n weli tikinki:tskia chiktehmeh. Tiknekiskia xite:chtapowi ke:ní:w tikchi:wa, ne:n, ke:man tikinki:tskia.
Rubén Macario Martínez:  Mm. *Es que** ne:ka, ne:ka *tiempo, cuando** tehwa:n tipi:pil ok katka, tikitayah tehwa:n, *este**, to..., tota:ywa:n ke:ní:w kinchi:wayah, kintsi:tskia:yah yo:n okwiltsitsi:n, yo:n okwiltsitsi:n mono:tsah, *este**, kwitatohtokmeh. Entó:s yo:n ka:mpa, ka:mpa tapachowa yo:n okwiltsi:n, tikmattokeh ka:mpa tapachowa n' okwiltsi:n tik..., tik..., kwali se: kinki:tskia ompa ika yo:n kiliah posa:l. Yo:n posa:l kito:ka:ytiah, ¿ke:yeh kito:ka:itiah posa:l? *porque** kil..., kilpiliah se:, kita:liah mahyá se:, mahyá: se:, mahyá: se:, kitapowah *pues**, kilpiah wa:n kitapowah. *Entonces cuando** yo:n ho:rah kalakikia yo:n ihwa:k to:nal kalakiki a *pajarito**, ne:n chiktehtsi:n ka:mpa mo..., ka:mpa nankitah yowi motate:moli:ti wa:n wi:tsa ya, wi:tsa ya itech ne:n i..., n' i..., itapech. *Entonces** yo:n, yo:n bosa:ltsi:n a:mo kita. Yo:n bosa:ltsi:n, *este**, a:mo kita *cuando** yeh wi:tsa wa:n mokalaki:ki itech n' itapahsol wa:n *cuando** sepa ihwa:k ki:ste:wati a *entonces** n' okwiltsi:n mopilowa itech, ne:n, mopilowa itech i..., ne:n, posa:ltsi:n wa:n de *cuando** motila:nte:wa ya entó:s molpia. Motili:ntia. Wa:n *después** de yo:n motili:ntia pos a:mo wel ki:sa ok. Ihwa:k *cuando** ki:sasneki pos a:..., a:mo wel, a:mo wel ki:sa, ¿ke:yeh? *porque** ompa moti:tila:ntok sayoh. *Entonces cuando** tehwa:n tiowih tikitatih ya, tia:yah tehwa:n tikitatih ya, entó:s tikitah okwiltsi:n ompa pilkatok a. Entó:s tein tikchi:wayah tehwa:n tikwiah wa:n tikchipa:wayah wa:n tikmahse:wayah *porque** pos tikmattokeh ke nehjó:n okwiltsitsi:n no: we:lkeh. Wa:n ihwa:k yo:n tikchihchi:wah, *primero se: kitekiti, ne:n, ikwitapi:l, ne:n, *caballo** tein yo:n *más** we:weyak. Yo:n, xa: tikitani ke:mansá: yo:n ikwitapi:l *caballo** tein i..., n' iekapayo, we:weyak. Mm. *Entonces** se: kiteki, se: ki..., se: kintekilia *caballitos** wa:n yo:n n' tapialtsitsi:n se: kintekilia wa:n se: kimali:na. Se: kimali:na, se: kichi:wa mahyá: se: *hilito**. Pero de ixe:yi *o** de, de i:xna:wi, para a:mo kikoto:na ne:n o..., ne:n chiktehtsi:n ihwa:k *cuando** mopilo:ki. Entó:s ompa yo:n se: kimali:na wa:n ke:mah se: kilpilia ya. Se: kilpilia para yehwa ya okwiltsi:n ika mo..., ika mopilowa ya. A:xka:n oksé: yonkak de miak, miak taman, miak taman, *este, este**, para se: kinkwis yo:n okwiltsitsi:n. Onkak se: kwitatohtok, tehwa:n tikiliah ochpa:n. Yo:n ochpa:n kichi:wa, se: kichi:wa se: ki..., kow..., se: kiteki kowtsitsí:n, wa:n ke:mah se: ki..., se: kichi:wa ihkó:n, mahyá: se: kitohto:ka. Se: kitohto:ka wa:n, se: kitohto:ka wa:n se: kita:lilia, ne:n, ne:n, i..., i..., n..., yehwa n' de *mismo** yo:n bosa:ltsitsi:n no:. *Mismo** yehwa bosa:ltsitsi:n se: kita:lilia, se: kilpilia ka:mpa ..., wa:n se: ki.... *Primero** kihtowa se: kita:lilia ihkó:n yo:n korra:ltsi:n. Tehwa:n tiki..., tehwa:n tikiliah tik..., tikwi:pa:nah yehwa ya kiliah 'wito:n' por se: kwi:pa:na, *este**, ne:n 'ochpa:n' kiliah *porque** se: kwi:pa:na yo:ni korra:l. Entó:s se: kwi:pa:na yo:n *corral** ihkó:n se:, kwali se: kitekpa:na wa:n ompa tate..., ompa se: ka:wilia ya se: mahyá: se: i..., ka:mpa, ka:mpa na:lkalaki okwiltsi:n, se: ka:wilia ka:mpa mahyá: se: ohti. Tatahko de yo:n, de yo:n, de: yo:n, *este**, n' ochpa:n kilwiah se: kita:lia xokotsi:n, kiera e:yi xokot tatahko de yo:n ochpa:n kiliah. Entó:s ihwa:k kalakiki n' okwiltsi:n, entó:s yeh kiitstiw ne:n takwalo:t ka:mpa yetok, n' xokotsi:n ka:mpa se: kita:lilia ne: xokotsi:n *o** pahpatatsi:n, *a ver** toni se: kita:lili:s. Entó:s *claro que** n' okwiltsi:n de maya:ntiwi:ts yeh kalaki, yeh kite:mowa ka:nikawí:n na:lpano:s, ka:nikawí:n kalakis. Pos ihwa:k kalakiki a, yeh kite:mowa para kalakiti, ihwa:k kalakiti a *entoces**, ne:n, yehwa yo:n posa:ltsi:n mo..., mometskalakia *o** mokechkalakia wa:n yowi motila..., yowi kahsiti ne:n takwalo:t, entó:s ompa mopilowa ya. *Entre** ohka:n, ne:wi:ni *o** nika:wi:ni, ka:mpa se: kinekis kwali se: kita:lia ompa yo:n no:, n' yo:n, yo:n ochp..., ochpa:n kilwiah. Entó:s ompa yo:n, komo tiah niman tikitato, *todavia** tikahsiti:w okwiltsi:n yo:ltok. Wa:n komo tiknehneki wa:n tikwelita pos tika:wa. Tik..., tik..., we:noh, tik..., tikitstok ompa no: okwiltsi:n. Se: ki..., se: kika:wa *pues** mah yo:lto. Wa:n koma:mo se: o:rahtik, koma:mo semi se: ihsiwkatsi:n se: ihsiwka kah..., kahsito *entoces** ihwa:k se: ahsis miki..., i:pa mikik a. Pero a:mo *porque** mikik a tikihto:tih *pues** mah moa:wilchi:wa yo:n okwiltsi:n *si no que todavia** tikwah. Kwali se: kichipa:wa wa:n se: kimahse:wa ok. Ke:mah. Yehwa yo:n, yehwa yo:n te:..., tikitayah, *bueno** neh ne:chmachtihkah *notiohwa:n**. Ne:, ne:ka *tiempo** ke:meh yehwa:n no: semi ika tekitiah no: yo:n okwiltsitsi:n *porque** pos se:sepa ke:meh i:n tik..., se: kinahwia:kmati *porque** yehwa:n no: taman we:lkeh. A:mo *igual** we:lik ke:meh se: piotsi:n, *porque** se: piotsi:n no: taman we:lik wa:n se: chiktehtsi:n ke:meh yo:n nimitsilia kwitatohtok *o** yehwa *lo que, lo que es** yo:n chiktehtsitsi:n no:, no: taman we:lkeh. Telahwia:keh neh nikilia *cuando** se: kinin..., se: kinchipa:wa wa:n se: kintipawa:tsa wa:n se: kita:lia na..., ne:n, n' a:ko:lin, mah se: 'kwe:choli wa:n iwa:n sakiera se: chi:lpitsa *o** chi:ltekpin ke:meh a:xka:n onkak chi:ltekpin. Mah se: kwe:choli wa:n mah se: kime:diokoko:li kwaltsi:n we:lik, no: ahwia:k. Yehwa yo:n a:mo nikmati xa: oksé: talna:miki:lis nak..., nane:chtahtani:skeh pos ho:rah nika:n etok.
Amelia Domínguez Alcántara:  I:pa sioh kwitatoh..., kwitatohtok..., kwitatohtokmeh tikinkwiah ika yo:n *este, n' caballo** ikwitapi:l.
Rubén Macario Martínez:  Ke:mah, tehwa:n i:pa *solamente** yehwa sah ika yo:n tikinkwiah kwitatohtokmeh *porque** tikmatis ke: yehwa:n, yehwa:n kimattokeh toni kikwah. ¿Ke:yeh? Ke:meh i:n *tiempo** de xokot, onkak xokot yehwa tehwa:n tik.... Wa:n *siempre** yehwa:n *lo más** tehwa:n tikinki..., tikintsi:tskia:yah yehwa i:n kiliah kwitatohtokmeh. Ke:mah, yehwa tehwa:n semi tikintsi:tskia:yah ne:, ne: ke:man, mm.
Amelia Domínguez Alcántara:  ¿A:mo t'pia ok toni teisá: tein kwali tite:chtapowi:s, tein teh tikelna:mikis ok, de n' chiktehtsitsi:n ke:n tikintsi:tskia:ya ok..., oksé: taman ke:ní:w kwali se: kintsi:tskia, i:pa yehwa sah yo:ni?
Rubén Macario Martínez:  *Pues** a:mo, onkak se: talna:miki:lis, ne: ke:man tehwa:n a:mo tiki..., ke:man tikintsi:tskia:yah ika yehwa, ika yo:n ochpa:n *o** ika yehwa yo:n posa:l nimitsilia wa:n ke:man a:mo, ke:masá: a:mo tiki..., tikin..., [tikin]kowayah, ne:n, tikchihchi:wayah se: cha:rpekowit tikilia:yah tehwa:n, tikowayah yo:n, *este**, ¿ke:ní:w moko..., ke:ní:w mono:tsa?, *este**, n' a:xka:n kiliah koyo:kopa *hule**, cha:rpeh, tehwa:n, tehwa:n tikiliah tikto:ka:itiah tocha:rpeh. Entó:s yo:n tikowayah yo:n se: *metro de hule** wa:n tiktekiah se:, se: kowkamachal. Tikix..., kwaltsi:n tikxihxi:mayah wa:n tiktekiah *casi** sa se:, sa se: *parejo** sah ka:mpa tikwa:ilpia:yah yehwa yo:n *hule**. Tikwa:ilpiah nika:n wa:n nika:n. *Entoces**, tik..., tiktekiah se: *cacho** d..., se: *cachito** de yo:n se:, ta: se: tsikitsi:n de yo:n ik..., i..., kwetax..., kwetaxtsi:n tein pipi:nik *ya** de yo:n de n', de n' ke:ní:w *zapatos** ikwexyotsi:n tiktekiah wa:n tikchihchi:wayah. Tiktekiah sakera [...] wa:n tikchihchi:wayah wa:n tikohkoyo:nia:yah wa:n ompa tikilpilia:yah, yo:n mono:tsa, *este**, tehwa:n tikiliah, mono:tsa cha:rpeh. A:mo nikmati, *o** xa: no:, xa: no: tiki:xmatia teh pero tehwa:n tiki:xmatih cha:rpeh yo:n. Entó:s se:sepa yehwa tehwa:n ika tikim..., tikimo:tayah, yo:n tikimiktia:yah, ke:meh i:n *a veces** tikwelitayah tiki:sayah ihkó:n ka:mpa yonkak yo:n, telonkak yo:n ti:ltsapot semi ompa teltakwa:yah okwiltsitsi:n, ompa a:mo sayoh kwitatohtok, ompa takwah miak taman okwiltsitsi:n ke:meh yo:n kiliah wilikiso:t, chahkwis, kwa:sa:me:t, kowchito, ne:n, yo:n ki..., kiliah ayakach..., ayakach..., ayakachtsitsi:n kiliah ihxayakani, tehwa:n tikiliah i..., kipia o:me to:ka:it, mono:tsa ihchayakani wa:n ayakach, ayakachtsi:n. A:mo n'mati ox no: tiki:xmattok teh yo:n pah..., yo:n okwiltsitsi:n tehwa:n, yo:n chiktehtsitsi:n. Yehwa:n yo:n semi tikiwelitayah *porque solamente** yehwa:n semi ka teltakwa:yah ika yo:n, ka:mpa, ka:mpa onkaya ti:ltsapot oksitok yo:n semi yehwa intakwal katka no: nehjó:n. Entó:s tehwa:n tikwelitayah tik..., tik..., tikte:mowa:yah to..., yehwa yo:n charpeh, tikowayah, ne:n, ma:na:mik wa:n tikchihchi:wayah wa:n tia:yah tikin..., tikinonmo:tayah ika, ne:n, ika cha:rpeh. Pero a:mo sayoh, a:mo sayoh *hule, si no que** tehwa:n t'te:mowa:yah yo:n tet, tet tein achi *más este** tsikitsitsi:n. No tikitayah tein kwali kitamo:tas *porque** onkak tet tein wehwei pos a:mo no: kitamo:ta cha:rpeh *porque** cha:rpeh no:, no: etok tamachi:w sah katí:n kitamo:ta. A:mo eliwis tikwitih de wehwei tet wa:n tikta:liliah wa:n tiktila:nah wa:n tiktamo:tah sah, *sino que** yeh no: yetok sah katí:n tet kitamo:ta ne:n cha:rpeh kilwiah. Entó:s tehwa:n tikwelitayah tikololo:tih yo:n a:tawtet. A:tawtet, yo:n a:tawtet tiehkoh wa:n tiktahtapa:nah wa:n tiki:xtiah tamachi:wtok sah no: ke:meh kikwia, ne:n, ne:n, cha:rpeh tikiliah. Pos yehwa ika tikimtia:yah okwiltsitsi:n. *A veces**, se:sepatika timo..., tikinkwiah sake:ra, ke:ra e:yi *o** na:wi pos timowelistiwi:tseh ya, tiehkoh wa:n te:chchihchi:wiliah ya yo:n tapalo:ltsi:n pos ika tik..., ika titamahse:wah ya. *Porque** se:sepa ke:meh ne: ke:man tehwa:n timoskaltihkeh name:chili:ti, tehwa:n timoskaltihkeh, *este**, pos semi tatasohtia, *bueno**, tak tatasohtia, *o** a:mo n'mati ke:ní:w *porque** pos, de a:mo, a:mo wel tik..., tik..., tikte:mowa:yah toni *más** tikmahse:waskeh ke:meh i:n nakatsi:n, kwa:kownakatsi:n *o** pitsonakatsi:n *o**, *o** teisá: pos yehwa, yehwa yo:n chiktehtsi:n ika timopano:ltia:yah *o** pio..., pionakatsi:n ke:man, ke:masá:, ke:masá: pos yehwa ya chiktehtsitsi:n ika timopano:ltia:yah, kowtah, mah tikihto:ka:n tehwa:n kowtahokwiltsitsi:n, mm. Yehwa yo:ni tehwa:n ika timotekipanowa:yah ne: ke:man *porque** pos tikitayah neli, *este**, a:mo, a:mo ahsi a n' taxta:wi:l, *hasta** a:man tikistiwi:tseh a:mo ahsi taxta:wi:l pos. Pero a:xka:n tehwa:n no: ti..., tisiowkeh ya a:mo no: tiwelih tikinte:mowa ok tehwa:n ke:meh i:n pos. O:rah, mah nikihto ke:mah tehwa:n to..., ti..., timopi:na:wmatih ya mah tik..., mah tikte:mohtinemika:n ne:wí:n kowtah ika ne:n kowtahokwiltsitsi:n.
Amelia Domínguez Alcántara:  ¿A:xka:n a:mo semi a:kin kite:mowa ok pos ika yo:n, *este**, ika yo:n kwetax tikihtowa tein se: 'kowaya wa:n namehwa:n nankichihchi:wayah kowkamachal, nankite:mowa:yah kowkamachal. A:mo a:kin semi kikwi ok?
Rubén Macario Martínez:  *Pues** kita, *este, todavia** no..., nopi:pilwa:n moskaltihkeh kinekiah ok. Pero nikita neh a:mo weli, ¿tikmatis ke:yeh?, *porque** a:xka:n okwiltsitsi:n tikmatis a:mo no:, a:mo no: wel semi se: kinte:mowa *porque** a:xka:n no: semi tasohtih ya. Wa:n ne: ke:man *cuando** tehwa:n timoskaltihkeh yo:n okwiltsitsi:n semi tel, telonkayah. Telonkayah *hasta** kaltsi:ntan ke:meh i:n tikitayah tehwa:n tikpiayah se: kowtsí:n ti:ltsapot *o** se: kowtsí:n xokotsí:n tikitas teh yo:n *cuando** pe:wa mixkiowi a ompa ya mote:makih n' okwiltsi:[n]. Telonkayah okwiltsitsi:n wa:n a:man pos a:mo, no: tasohtih ya a:man, a:mo no: tei:n ok. Ma:ski tiknekiah mah tikihto:ka:n topi:pilwa:n kinte:mo:tih pero pos a:mo no:, a:m.... Se:sepa a:mo no: kwali, a:mo no: wel a:mo no: wel kinte:mowah ok *porque** a:man neli tikihtowah tehwa:n, *este**, te:ch..., te:..., te:ch.... Onkak, onkak tatsakwi:lti:lis para se: kinimikti:s okwiltsitsi:n a:man. ¿Ke:yeh?, *porque** a:xka:n a:mo, a:mo, a:mo ke:meh ne: ke:man katka pos a:mo onkaya tatsakwi:lti:lis. Nochi na:kin, na:kin kinekia *pues** ya:ya motate:molia:ya kowtah wa:n kwa:lkwia okwiltsi:n pero a:xka:n a:mo kinekih. A:mo kinekih komo, mah komo, komo, ihkó:n mah semi eliwis se:, mah se: kinimikti okwiltsitsi:n. Pos timattokeh no: tantiowih ya, a:mo ke:meh ne: ke:man yelonkayah. Nochi yo:n ti..., nika:n tikitayah, ne: ke:man neli tel, telonkayah san tehtein a:mo o..., chiktehtsitsi:n, sa tehtein a:mo okwiltsitsi:n pero a:xka:n tikitah ka:mpa, ka:mpa ya weli a sah se: kikaki okwiltsitsi:n. A:mo semi we:i tein ok, mm. A:mo nikmati xa: teisá: *más** tatsi:ntokalis *o** xa: yehwa sah. Pos nika:n namoma:ko nietok para nane:chtatsi:ntoki:skeh.
Amelia Domínguez Alcántara:  Yo:n tikihtowa kowkamachal nankitekiah wa:n nankixihxi:mayah. ¿Kwaltiaya katí:n eski kowit oso tein eski sah? ¿Oso no: yetok sah katí:n kowit nankikwiah?
Rubén Macario Martínez:  A:mo ta:, *este**, yo:n kowtsí:n tehwa:n t'te:mowa:yah semi tikwelitayah kahfe:nkowit *porque** kahfe:nkowit semi telkwaltsi:n moskaltia ata *cuando** yo:n, moskaltia wa:n kipia i..., kipia ikamachaltsi:n nipa wa:n nipa xeliwtok. Entó:s yehwa tehwa:n tikwelitayah semi *porque** .... A:mo no: wel semi ke:meh weli kowit tikwih. *Solamente** no: se: kitaya sah *porque** tein tikitayah no: achi mela:wak wa:n tein kwaltsi:n ikamachal kipia ya no: *porque**, tikmatis mah no: eliwis mah se: ki..., mah se: kiteki tein weli kowit sah, a:mo kwaltia *porque** a:mo wel se: ki..., a:mo wel se: kixihxi:ma wa:n a:mo wel se: kix..., se: ki..., ¿ke:ní:w nikihtowa? neh mah se: kikamachaltapo kwaltsi:n. *Entonces** kipia ke no: yo:n para tikchihchi:wayah tehwa:n yo:n cha:rpehkowit, tehwa:n tikilwiah. Tikchihchi:wayah pero no: yetok sah, tamachi:wtok ka:nachi mahpil de n' tapo:tos de n' ka:mpa, ka:mpa, ka:mpa kitamo:ta tet, *tanto** ke:meh tani etok ka:nachi mahpil sah. Tani weli t'ta:liliah o:me mahpil, 'tamachi:wayah o:me mahpil tani. Wa:n ahko ka:mpa tamiti a, ka:mpa tikwa:ilpiayah ya ne:n, n' yehwa n' *hule**, entó:s ompa yo:n, kipia, kipias e:yi, e:yi mahpil. A:mo se:, a:mo se: tamachi:w sah, sanoke ka:mpa n', ka:mpa, ka:mpa momaxalohtok kowtsí:n kipia ke o:me mahpil wa:n ahko kipia, kipias e:yi mahpil *o hasta** na:wi mahpil. Pero *más** kwaltsi:n semi, semi e:yi mahpil. Ke:mah. Yo:n para, yo:n para tikihtowah tehwa:n tamachi:wtok sah tet tein kitamo:ta wa:n a:mo no:, a:mo no: eliwis se: kitila:na wa:n tikihto:ti, *no** pos niktila:nati wa:n n'tamo:tati, siem..., ta: *siempre** no: se: kitas ka:nikawi:ni se: kitamo:tas yo:n tet. *Porque** pos mah no: eliwis se:, se: kikwi wa:n mah se: kita:tamo:ta tet pos i:pa no: ne:nkah se: kinimohmowti:s sah okwiltsitsi:n, n' chiktehtsitsi:n, mm.
Amelia Domínguez Alcántara:  ¿Tikihtowa e:yi mahpil oso na:wi mahpil yo:n kowit moi:itstokeh, ka:mpa kwahkwa:ilpitok?
Rubén Macario Martínez:  Yehwa yo:ni nimitsilia o:me mahpil ka:mpa, ka:mpa tatsi:ntan, ka:mpa tsi:ne:wtok ne:n kowkamachal. Wa:n e:yi mahpil *o** na:wi mah..., na:wi mahpil ka:mpa kwa:tami a ne:n, ka:mpa kwa..., ka:mpa se: kilpia ya ne:n *hule** tein se: kitila:na ya *más**, mah, mah nikihto, tein kitamo:ta tet. Ke:mah. Pero yo:n no: tamachi:wtok sah. Ke:meh nitsilia neh a:mo wel *más** tapo:tos wa:n nió:n *más** teltsaktos. *Por eso** nimitsilia neh se: kita:lilia o:meh mahpil tein tani wa:n e:yi mahpil ahko, mm. *Porque** komo no: komo teltapo:tok, mah tikihto:ka:n tani *o** mah teltsakto, komo teltsaktok kipia o:me, o:me, o:me, o:me taman no:, komo teltsaktok a:mo kitamo:ta n' tet. Mokepa tet se: itechkopaka. Wa:n komo tapo:tok de o:me mahpil, pos sa yehwa sah aki tet se: kitamo:ta wa:n yowi. A:xka:n ahko *por**, ahko *igual**, ahko no:, no: iwki. Ahko tikmatis, ahko kipia ke tapo:tos *más** tepitsi:n para ne:n *hule cuando** se: kitila:na pos ke:meh nimitsilia a:mo [mo]kepas se: itechkopaka n' tet. A:mo motelowa. Pero komo tsaktok *desde** tani *hasta** ka:mpa kwa:ta..., ka:mpa kwa:ilpitok wa:n mah ka:mpa pe:wtok n' kow..., kowkamachal mah, mah tsakto, entó:s ihwa:k se: kitila:na wa:n se: kitamo:ta *entonces** ne:n tet, n' tetsi:n tein se: kitamo:tasneki motelo:ti itech wa:n mopiswia se: itechkopaka koma:mo ne:wí:n seko yowi. Entó:s yehwa yo:ni se: kitstiw, nochi tehwa:n. *Bueno** tehwa:n neli ne:li *tiempo** te:chmachtihkeh no..., to..., totiohwa:n, tota:iwa:n, tota:iwa:n tein ne:ka *tiempo** ika tekitiah no:, no:, ke:meh pi:pil no: *cuando** moskalti..., timoskaltihkeh tehwa:n wa:n yehwa:n no: me:diopi:pil ok katka pos te:chilwia:ya ke:ní:w se: kichi:was. Yehwa ya ke:meh mame:chilia neh, ke:meh yehwa ya yo:n se: ka:mpa, se: kinin..., kinkwia n' okwiltsitsi:n ika yehwa yo:n ochpa:n *o** yehwa ya ne:n cha:rpehkowit tehwa:n tikiliah. Yehwa yo:n tehwa:n semi tik..., yehwa, yehwa tehwa:n semi tikwelitayah ne:, ne: ke:mantika ti..., tinemiah tehwa:n tipi:pil timoskaltihkeh. Ke *cuando** se: pi:pil pos san teina:mo sah se: kita, sa, sa, nochi se: kinehneki. Se: kwelita se: kinte:mo:s okwiltsitsí:n pos a:xka:n neli, ke:meh a:xka:n tehwa:n no: ti..., ika i:n xiwtsitsi:n tein tikpiah, tikpiah a:mo no: tiknekih ok. Ke:mah.
Amelia Domínguez Alcántara:  ¿Weli tine:chilwi:s moto:ka:y?
Rubén Macario Martínez:  *Este**, neh nimono:tsa ni..., niRubén Macario Martínez, neh niyo:lik nika:n Chi:lkowtah. Chi:lkowtah, Chi:lkowtah *casi, este** powi, powi San Miguel Tzinacapan, San Miguel Tzinacapan, ke:mah. Neh nikpia, nikpia no:, no:, nikpia *cincuenta y seis años** niktamih ya i:n, i:n octubre ti..., tikalakkeh *cincuenta y seis años**. Nia:ti para *cincuenta y siete años**, ke:mah. #1 Ni..., #
Amelia Domínguez Alcántara:  #2 Miak tasohka:matik. #
Rubén Macario Martínez:  A:mo teisá:, *este**, ta:ká:n okseki talna:miki:lis, tatsi:ntokalis nak..., naknekih, pos kwali nane:chtatsi:ntoki:skeh wa:n tietokeh para name:ch..., name:chna:nkili:skeh.